มงคลที่ ๓๖ จิตไม่โศก

                                    ผู้ใด                    มีรัก              ผู้นั้นมีทุกข์    

                                    เหมือนติดคุก    จุกเจา           เฝ้ารอคอย

                                    เวลาผ่านไป      อย่างไร้         ร่องรอย   

                                    สุดท้อถอย        น้อยใจ          ในชีวิต

                                    ผู้ไม่มีรัก            ผู้นั้น              ย่อมสุข    

                                    ไม่ต้องทุกข์      ยากนาน        รำคาญจิต

                                    จงหมั่น              ฝึกฝนตน      อยู่เนื่องนิตย์    

                                    เพื่อพิชิต           จิตใจ             ให้ไร้โศก

จิตโศก  คือ  อะไร  ?

คำว่า  โศก  มาจากภาษาบาลี  โสกะ  แปลว่า  แห้ง

จิตโศก  หมายถึง  สภาพจิตที่แห้งผาก  เหมือนดินแห้ง  ใบไม้แห้งหมดความชุ่มชื่น  เนื่องจากไม่สมหวังในความรัก  ทำให้มีอาการเหี่ยวแห้งหม่นไหม้  โหยหาขึ้นในใจ  ใจซึมเซาไม่อยากรับรู้อารมณ์อื่นใด ไม่อยากทำการงาน

                                         "เปมโต  ชายตี  โสโก

                                                       ความโศกเกิดจากความรัก"

                                                                           ขฺ. ธ. ๒๕/๒๖/๔๓

ไม่ว่าเป็นคน  สัตว์หรือสิ่งของก็ตาม  ย่อมทำให้เกิดความโศกเศร้าได้ทั้งนั้น  เพราะเหตุว่าจิตเข้าไปติดข้องยินดีพอใจและยึดในสิ่งเหล่านั้น  ว่าเป็นตัวตน  ของตน  เมื่อของนั้นเสื่อมสูญไปหรือพลัดพรากจากไป  ใจก็จะเกิดความโหยหา  ซึมเซา  เหี่ยวแห้ง  เป็นทุกข์

เหตุที่ทำให้เกิดจิตโศกมี  ๒  ประการ  ดังนี้

๑.  เกิดจากความรัก  รักคน   รักสัตว์   รักสิ่งของ   เมื่อมีความรักในคน  ในสัตว์และสิ่งของต่าง ๆ  ไม่ต้องการให้ของที่ตนรักจากไป  ด้วยเหตุพุพังไป  เสื่อมสูญไป  หรือตายจากไป  แต่ไม่มีเลยสักสิ่ง  ที่จะอยู่จีรังยั่งยืน  สรรพสิ่งทั้งหลายอยู่ภายใต้กฎไตรลักษณ์ทั้งสิ้น  เพราะฉะนั้น  เราผู้ยังเป็นปุถุชนกันอยู่จึงต้องประสบกับทุกข์  ความโศกอยู่ร่ำไป  ตราบใดที่จิตยังไม่บรรลุธรรม  ถึงขั้นพระอนาคามีหรือพระอรหันต์

๒.  เกิดจากความใคร่  ความกำหนัด  ความปรารถนาอันเกิดจากอารมณ์ต่าง ๆ  เช่น  สี  เสียง  กลิ่น  รส โผฏฐัพพะ  และธรรมารมณ์  อันเป็นเหตุให้เกิดความโศกได้  ถ้าไม่ได้เสวยอารมณ์นั้น ๆ  ตามต้องการ

ผู้ใดไม่มีสิ่งอันเป็นที่รัก  ผู้นั้นก็ไม่มีความทุกข์  เรากล่าวว่าผู้นั้น  ไม่มีความเศร้าโศก  ปราศจากกิเลสธุลี

ไม่มีอุปายาส  คือ ความตรอมใจ  ความกลุ้มใจ

                                                                               ขฺ. อ. ๒๕/ ๑๗๖/๒๒๕ 

                              

                                        โบราณท่านสรุปเป็นข้อเตือนใจไว้ว่า

                                   "มากรักนักมากน้ำตา   หมดรักก็หมดน้ำตา

                                       มากรักก็มากทุกข์   หมดรักก็หมดทุกข์

ข้อควรปฏิบัติ

ผู้ที่ไม่มีจิตโศกเศร้า  คือ  พระอนาคามีและพระอรหันต์เท่านั้น  เพราะฉะนั้น  การที่จะไม่ให้มีจิตโศกเศร้าเกิดขึ้น นั้น  ก็จะต้องศึกษาพระธรรมจนเข้าใจถูกต้อง  มีความเห็นถูกต้อง  แล้วจึงอบรมเจริญสติเนื่อง ๆ ต้องกระทำอย่างต่อเนื่องด้วย   หมั่นฝึกระลึกรู้ตามความเป็นจริงของสภาพธรรม  ที่กำลังปรากฏทางตา  หู  จมูก  ลิ้น  กายและใจ  ว่าเป็นเพียงสิ่งที่ปรากฏเพราะเหตุปัจจัยแล้วก็ดับไป  ไม่ใช่ตัวตน  สัตว์  บุคคล  เรา  เขา  ฝึกบ่อย  ๆ  จนกระทั่งสติมีกำลังแคล่วคล่องว่องไว  ปัญญาก็จะเกิดขึ้นทำกิจของปัญญาเมื่อมีเหตุปัจจัยที่จะทำให้ปัญญาเกิด  สติเป็นเพียงเครื่องกั้นกระแสกิเลส   ปัญญาเท่านั้นที่จะประหารกิเลสได้โดยเด็ดขาด   ดังนั้น  ผู้มีจิตไม่โศกเศร้าก็คือผู้ทำนิพพานให้แจ้งแล้วนั่นเอง  แต่ก็ต้องเป็นผู้ที่ได้สะสมปัญญามาอย่างต่อเนื่องหลายภพชาติแล้ว  จึงจะเกิดปัญญารู้ประจักษ์แจ้งในพระธรรมได้

.............................................